جوان آنلاین: «ایران ۴۰ میلیون نفری» سناریویی است که با تداوم نرخ فعلی رشد جمعیت کشورمان در کمتر از ۱۰۰ سال آینده رخ میدهد. این بار وزیر کشور درباره سقوط جمعیت کشورمان هشدار داد. به گفته اسکندر مؤمنی بر اساس گزارشهای رسمی وزارت بهداشت، در صورت تداوم روند فعلی، جمعیت کشور تا سال ۱۴۸۰ به کمتر از ۴۰ میلیون نفر خواهد رسید آن هم در شرایطی که طبق پیشبینیها برخی از کشورهای همسایه ما جمعیتی بیش از ۴۵۰ میلیون نفر داشته باشند! این سقوط جمعیتی نه فقط تبعات اقتصادی و اجتماعی دارد، بلکه میتواند امنیت جامعه ایران را هم به خطر بیندازد.
سناریوهای بدبینانه جمعیتی در کشورمان در حال وقوع است. طبق دادههای رسمی سازمان ثبت احوال و مرکز آمار ایران، تعداد موالید از یک میلیون و ۱۱۴ هزار و ۹۰ در سال ۱۴۰۰، به ۹۷۹ هزار و ۹۲۸ در سال ۱۴۰۳ رسیدهاست. کاهش نرخ موالید به زیر یک میلیون و رسیدن نرخ باروری به ۴۴/ ۱ آن هم در شرایطی که حد جانشینی ۵/ ۲ فرزند به ازای هر زن است، نشان میدهد وضعیت جمعیت میتواند بحرانی شود.
این بار اسکندر مؤمنی، وزیر کشور در جلسه تودیع معارفه رئیس سازمان ثبت احوال به موضوع روند کاهشی جمعیت کشور اشاره و تصریح کرد: «کاهش جمعیت در حال تبدیل شدن به یکی از بزرگترین چالشهای ایران عزیز است. بر اساس گزارشها، در صورت تداوم این روند، جمعیت کشور تا سال ۱۴۸۰ به زیر ۴۰ میلیون نفر خواهد رسید که این مسئله تهدیدی جدی برای آینده کشور محسوب میشود.»
وی تأکید کرد: «سازمان ثبت احوال باید با همکاری مراکز دانشگاهی و پژوهشی، تحلیلها و اطلاعات دقیق و مبتنی بر واقعیت ارائه دهد تا امکان مدیریت این چالش بزرگ فراهم شود. اولویت ما این است که خانوادهها با مشکل مالی مواجه نباشند؛ بدون تردید مسائل اقتصادی و معیشتی باید در صدر توجه قرار گیرد و از اهمیت بالایی برخوردار است، اما در کنار آن، موضوعات فرهنگی، سبک زندگی و سادهسازی الگوهای زیستی نیز نیازمند بررسیهای پژوهشی و علمی در سطح ملی است.»
در گذشته ایران نرخ فرزندآوری بالاتر از متوسط جهانی و منطقه آسیا داشت و هر خانواده به طور میانگین شش تا هفت فرزند داشت، اما طی سه دهه اخیر، کشور ما سریعترین کاهش جمعیت جهان را تجربه کردهاست.
به گفته رضا سعیدی، سرپرست مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت عوامل اصلی سالمندی سریع جمعیت ایران افزایش امید به زندگی و کاهش زاد و ولد است. در دهه ۵۰، امید به زندگی حدود ۵۷ سال بود، اما اکنون به حدود ۷۵تا۷۶ سال رسیدهاست. این افزایش امید به زندگی همراه با کاهش فرزندآوری، باعث افزایش نسبت سالمندان به جمعیت کل شدهاست. به گفته سرپرست مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت تعداد مجردان در سن ازدواج حدود ۱۶ تا ۱۷ میلیون نفر است. روند ازدواج در دهه اخیر نزولی بوده و هماکنون حدود ۴۷۰ هزار ازدواج در سال ثبت میشود، در حالی که پیشتر نزدیک به ۸۰۰ هزار بود. همچنین سن ازدواج و سن اولین فرزند افزایش یافته و سن مادران برای تولد اولین فرزند به حدود ۲۸سالگی و سن پدران به حدود ۳۲سالگی رسیدهاست. این موضوع موجب تأخیر فرزندآوری دوم و سوم و کاهش تعداد فرزند در خانوادهها شدهاست.
«مهتاب رضیئی» دبیر ستاد ملی جمعیت و مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم با تأکید بر اینکه در حوزه سیاستگذاری کلان و همچنین در سطح خرد یعنی جایی که فرد نقش کلیدی دارد شاهد تغییرات اساسی هستیم، میافزاید: «آنچه امروز در سطح فردی تغییر کرده نگرشها ذهنیتها و اولویتهاست. این تغییرات باعث شده تا افراد دست به انتخابهایی متفاوت بزنند و این انتخابها به صورت مستقیم بر ساختار اجتماعی تأثیر بگذارند.»
نهادهایی مانند خانواده و آموزش نیز تحتتأثیر تحولات سبک زندگی دستخوش تغییر شدهاند. ساختار خانواده دیگر آن مفهوم سنتی گذشته را ندارد و تعاریف جدیدی از خانواده و نقشهای آن شکل گرفتهاست. به ویژه کارکردهای خانواده و نقش زنان در آن بهواسطه تحولات فرهنگی دچار دگرگونی شدهاند و خانواده به جای یک نهاد اجتماعی بیشتر به نهادی فردی تبدیل شدهاست. از سوی دیگر زنان امروز درگیر نوعی پارادوکس هستند. از یک سو تشویق به توسعه فردی میشوند و از سوی دیگر توقعات سنتی از آنها همچنان پابرجاست. این وضعیت منجر به تقویت فردگرایی در میان زنان شدهاست.
رضیئی همچنین به تغییر اولویتهای دختران نسل جدید اشاره کرده و اینگونه توضیح میدهد: «اولویتهای دختران امروز دیگر مانند دهه ۵۰ و ۶۰ نیست. ازدواج و مادر شدن دیگر در صدر نیستند، بلکه تحصیلات دانشگاهی، اشتغال، جایگاه اجتماعی و استقلال مالی به اولویتهای اصلی تبدیل شدهاند. وقتی این اولویتها تغییر میکند جایگاه فرد نیز در جامعه متحول میشود.
از سوی دگر جمعیت صرفاً مسئلهای زنانه نیست، بلکه موضوعی است که در بستر نهاد خانواده شکل میگیرد و مردان نیز در آن نقش مهمی دارند. نباید کاهش جمعیت را تنها به دوش زنان انداخت هر چند نقش آنان در این بستر انکارناپذیر است.»
وی با انتقاد از برداشت نادرستی که از سیاستهای جمعیتی در جامعه شکل گرفته میگوید: «متأسفانه سیاستهای فعلی این تصور را ایجاد کردهاند که حکومت به مردم میگوید فرزند بیاورید یا اینکه ما بچهدار شویم دولت مسئولیت آن را به عهده بگیرد. چنین نگاهی موجبشده تا احساس مسئولیت فردی و خانوادگی نسبت به فرزندآوری تضعیف شود.»
دبیر ستاد ملی جمعیت با هشدار نسبت به کاهش شدید جمعیت ایران تصریح میکند: «اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، پیشبینی میشود تا سال ۱۴۸۰ برخی از کشورهای همسایه ما جمعیتی بالغ بر ۴۵۰ میلیون نفر داشتهباشند، در حالی که جمعیت ایران ممکن است تنها به حدود ۳۵ میلیون نفر کاهش یابد.»
بنا رضیئی با تأکید بر اینکه نیروی انسانی همچنان اساسیترین سرمایه هر کشور است، میگوید: «مسئله جمعیت باید با نگاهی ملی و تمدنی مورد توجه قرار گیرد. مادری نباید به عنوان کاری کم ارزش یا غیرتخصصی تلقی شود. مادری یک مسئولیت بزرگ تخصصی و ارزشمند است و باید آن را نقشی مهارتی و حتی مقدس دانست. اگر چنین نگرشی در جامعه نهادینه شود زنان با عقلانیت خود دیگر مادری را مانعی در مسیر رشد و پیشرفت تلقی نخواهند کرد.»
